VIGOÉ reuniuse con Bieito Ledo Cabido, un dos personaxes máis importantes da cultura galega polas súas grandes e numerosas aportacións, sobre todo polos Premios da Crítica Galicia e pola Enciclopedia Galega Universal. Unha persoa entrañable que fala a corazon aberto.
Vostede naceu en Padroso (Ourense). Por que decide instalarse en Vigo?
Instaleime en Vigo unha vez que eu marchei da miña profesión de cura. Eu estiven os doce primeiros anos da miña vida na universidade de Padroso, logo outros doce anos no seminario de Ourense, fun crego e exercín dous anos e catro meses, en total. Despois marchei á Universidade de Valencia e de alí á universidade dos dominicos en Roma, ata que finalmente recalei na Universidade Complutense de Madrid, onde me licenciei en Filosofía Pura a nivel civil. Entón, unha vez que estaba alí decidín volver para a terra, aínda que de vez en cando viña á miña aldea a cargar as pilas, as baterías. Había dúas opcións. Buscar un posto no mundo do ensino como licenciado, posto que eu xa daba clases de filosofía nun colexio privado de Madrid, ademais o mundo do ensino gústame moito. A outra posibilidade era montar unha librería, porque tamén me gustaba. E decidín o da librería. E para montar a librería había dúas opcións: Santiago, que entonces era a única universidade que había en Galicia, ou Vigo. E podeu Vigo polo mar. O mar ten moito atractivo para os de Ourense. Moito máis aínda porque a Vigo viñeron os meus antergos por parte de nai a coller o vapor, que era como se chamaba o barco, porque funcionaba a vapor. Colleron o vapor para ir a Cuba. E unha tía miña tamén colleu o vapor para ir a Bos Aires. Esta é a saída natural para os de Ourense. E decidín montala en Vigo.
Cales foron as súas primeiras sensacións ao chegar a Vigo?
É unha cidade moi aberta. Non é acolledora como Ourense, onde hai máis afectos, onde é fácil ir á zona dos viños e buscar relacións. Vigo é unha suma de barrios e polo tanto é unha cidade permisiva, é unha cidade que non acolle con afectos, pero que non rexeita, permite. Todo o mundo pode facer cousas. A min gustoume Vigo pola súa capacidade creativa, tanto a nivel empresarial como a nivel cultural. Eu aquí sempre me sentín a gusto.
Cantos anos leva vivindo en Vigo?
Cheguei no ano setenta e cinco e no mes de xullo van facer corenta e oito anos dende que cheguei. Casei en Vigo no ano setenta e nove e aquí tivemos aos nosos fillos.
Que recordos garda de Padroso?
Padroso para min é a primeira universidade da miña vida. Chámolle universidade porque alí nacín e alí botei os doce primeiros anos da miña vida. Alí teño gravados a través dos sentidos todo o que se pode gravar, porque hai que partir dunha afirmación que dicíamos en latín: Nihil non intelligo quod non ante duos sensus fiat. Que quere dicir: Non hai nada no entendemento que non pase antes polos sentidos. Dito doutra maneira: Non se pode concibir un ser humano que non teña ningún dos cinco sentidos. Dito doutra maneira: A un cego de nacemento non se lle pode explicar como é a cor vermella ou a verde. Trátase dunha abstracción, e se non se pode ver non se pode saber como son. Padroso creou o meu disco duro, aínda que logo houbo máis cousas, pero alí é onde teño o cerne, o miolo. Por iso eu necesito ir a Padroso de cando en vez, estar en Padroso, escoitar o silencio en Padroso. Para min é moi importante o silencio porque no silencio atopa un as profundidades do ser e a paz interior, que é moi importante sobre todo hoxe, neste mundo axitado, cambiante, onde caen crenzas, onde caen conviccións, onde caen tradicións, e onde todo está nunha voráxine enorme, e onde a xente, nunca máis ca hoxe, está sentindo a soedade. Aínda que a xente teña outra xente ao lado, a xente síntese terriblemente soa.
Fálenos da súa experiencia no seminario de Ourense. Por que foi ao seminario?
Eu era o fillo maior de dous, dun matrimonio no que o meu pai leváballe doce anos á miña nai. O meu pai casou con trinta e cinco anos e a miña nai con vintetrés. O meu pai vivía con dúas irmás, eran os tres solteiros. Entón o meu pai díxolle a miña nai que tiña que ir para súa casa coas súas irmás, e que tiña que convivir coas súas cuñadas. Por iso eu nacín nunha casa con fartura naquela época. Era o ano corenta e catro. Nacín sen luz, sen auga corrente, sen carretera, sen nada. Eu ía a unha escola unitaria na aldea de ao lado. Eu nacín na casa. Alí veu unha parturienta e nacín na mesma casa. Era unha casa de fartura porque tiñamos catro vacas e un boi semental que lle permitía ao meu pai cobrar polas montas. As vacas criaban xatos que se vendían na feira de Xunqueira o vintecatro ou en Allariz, sobre todo en Allariz, o día un e o día quince, que era cando se celebraban as feiras. Ademais, as vacas daban leite. Polo tanto, na miña casa había leite, cebabamos dous ou tres porcos, había coellos, había galiñas, había ovos…, quero dicir que había fartura. Logo na tenda comprábase sobre todo bacallau, que había a diario, tamén había aqueles bombos de sardiñas, grandes, e cando viña a pescantina, que viña nun burro, traía rapantes, xurelos e sardiñas. Na miña infancia non faltou de nada e fun enormemente feliz porque a felicidade está nas cousas pequeniñas que nós, os rapaces daquela época, íamos conquistando. Faciamos xoguetes, xogabamos á corda, ás canicas… Socializabamos cos nosos xogos no mundo da aldea.
Por que entrou no seminario?
Entrei no seminario porque unha das miñas tías aprendeume a rezar, e logo, coma eu era dos máis listos da escola de Abeleda, pois decidiron que eu fora para cura. A mestra tamén axudou e preparoume para o ingreso. Presentámonos cincocentos rapaces para o ingreso no ano cincuenta e seis, cando eu tiña doce anos. Aprobamos cento vinte. Naquela época aspirar a ser cura era un éxito social. O cura por aquel entonces tiña un poder impresionante, por exemplo, daquela, os curas eran os que daban o certificado de boa conduta. Ademais, aparte de ter un poder omnímodo, o cura tiña unha vida envexable: unha cerimonia á mañá, a misa da mañá, e logo, durante todo o día, salvo que houbera un enterro non traballaba, e comía opiparamente. Polo tanto, era unha profesión envidiable, de prestixio. Metéronme no seminario e alí foi cando atopei a Antón Pulido e fixemos unha amizade que durou toda a vida. No seminario, os dous primeiros anos son de latín. A diario íamos cun mandilón e cando saíamos de paseo levabamos un traxiño. Os anos seguintes, terceiro, cuarto e quinto, era o que se chamaba os retóricos, e aí xa andabamos con sotana a diario, cun faxín, e cando saíamos de paseo levábamos unha esclavina e un bonete. Despois había tres anos de filosofía, que xa eran no Seminario Maior, e logo catro anos de teoloxía. Entrabamos o un de outubro e saíamos a finais de xuño, nove meses sen vacacións de Nadal nin de Semana Santa. Levantabamos ás sete da mañá e íamos á capela para facer unha intención. Logo tiñamos misa e despois almorzabamos, íamos facer as camas e a limpeza, e despois sesión de estudo. Seguía unha clase á que viñan profesores da cidade, clase de grego, de latín, de filosofía, de relixión, o que fora. Un recreo pequeniño e outra sesión de estudo e outra clase. Logo comíamos en silencio cunha persoa que lía un libro, normalmente relixioso, porque comiamos en silencio.
Recorda algunha anécdota da súa etapa no seminario?
Hai moitas. Recordo que cando estabamos xa na comunidade dos retóricos, tiñamos quince, dezaseis, dezasete anos, íamos de paseo ao lado do río Miño, na época de maio ou xuño, antes de marchar para as vacacións de varán. Levantabamos a sotana para arriba e buscabamos por alí un trapo ou algo para facer unha pelota e xogabamos. Pero dábanos sede e non bebiamos porque recordabamos o que nos decía o perfecto para mortificarnos: “hai unha fonte, teño sede, logo non bebo” (risas), e tiñamos que facer así, non bebíamos porque tiñamos que mortificarnos. Hai moitas anécdotas porque tiñamos moito tempo e moito silencio, e xa se sabe que “intelectus apretatus, discurre que rabea”, a necesidade agudiza o inxenio. Facíamos cada trastada tremenda. Canda xa tiñamos vintedous ou vintetrés anos, aproveitabamos que as pombas aniñaban na torre do seminario e varias pandillas collíamos os pichóns que logo desplumábamos e cociñábamos cando os demais estaban de paseo. Nesa época había máis permisividade e algúns fumaban, pero o prefecto revisaba as habitacións buscando o tabaco. Sabía que un do grupo fumaba, pero nunca atopaba o tabaco, entón, un día díxolle: Dime a verdade. Sei que fumas porque cheiras a tabaco, pero reviseiche todo e non atopo o tabaco. Non vai haber castigo, pero dime onde o gardas. Nós tiñamos cada un unha escoba de caña e o rapaz abriulle os nudos coa axuda dun pao e logo achantaba alí os cigarros e puña un corcho na parte de arriba. Nunca o atopaban porque a escoba a tiña debaixo da cama e ninguén imaxinaba que alí estaba achantado o tabaco.
No seminario xa tiña contacto coa literatura?
No seminario non era o máis brillante no sentido académico. Eu fíxenme presente pola miña intelixencia emotiva, a miña capacidade de relación e de transmitir sintonía positiva. Cando estabamos en cuarto de teoloxía, próximos a pontificar, había eleccións a inspector, que era o cargo inmediato ao de prefecto. As eleccións eran mediante voto secreto e díxome o porteiro ao verme: señor Bieito, vostede vai ser o seguinte inspector. E así foi. Pero academicamente non destacaba.
Chegou a ser ordeado sacerdote. Que lembranzas garda daquela época?
Fun bastante rebelde, desde pequeno. Sempre nadei contracorrente porque é unha maneira e sentir a auga, porque si te deixas levar pola auga non se sinte (risas). Había cousas que non aceptaba. Cando chegou o momento, o bispo, que era moi tridentino, a min e a outro máis, en decembro do ano sesenta e oito deixounos pendentes de ordenar e ordenounos o día de san Xosé do ano sesenta e nove, o dezanove de marzo. Porque os cregos dalí non tiñan claro ordearme porque eu non era obedente, sumiso, tiña pensamento propio. Cando me ordearon, a miña primeira misa cantano foi na miña primeira parroquia, San Vicente de Abeleda. Eu levei de madriña a miña tía, unha mulleriña que vivía cos meus pais. E de padriño ao meu padriño de bautismo, que era moi amigo do meu pai. E dixen a misa en galego, no ano sesenta e nove. E no sermón falei eu. Ao saír da igrexa, en vez de dar unha estampiña de recordo, que era o acostumado, demos rosquillas, roscón, coñac para os homes e para as mulleres anís ou Sansón ou Santa Catalina, para celebralo.
E non tivo problemas por dar a misa en galego?
Non porque viñamos do Concilio Vaticano II e viña con aire fresco, permisivo. Había que aproveitar aquelo. O Bispo mandoume para Santa Comba de Bande porque morrera o cura, para que lle preparara a visita pastoral, que se fai cada catro anos. Cando cheguei alí non ía ningún home a misa. Eu, que tiña vintecinco anos, parei na casa dos mestres e andaba por alí sen distintivo ningún. Era unha época de seca e neses casos a costume era facer rogativas sacando o santo. Pero eu dixen que iso non era así, que tiñamos intelixencia e o que tiñamos que facer eran sistemas de regadío, e a xente entendeuno perfectamente. Os homes volveron á igrexa e confesaron todos, aquelo era unha cousa tremenda. Cando chegou o bispo eu nin sequera o metín baixo palio e non dixo nada. Cando rematou a misa do bispo os homes todos esperaron fora e pedíronlle que me destinara alí. Pero a min e a outros dous destináronnos á raia, en Vilardevós, e atendiamos sete parroquias. Pero organizamos a acometida de auga para tres parroquias nos dous anos que estivemos alí de cregos. Vestíamos unha funda de traballo e andabamos coa azada para traer a auga desde unha fonte no alto do monte. Chamábanme don Benito.
Cal foi a seu primeiro traballo cando abandonou o sacerdocio?
Eu abandonei a parroquia no ano setenta e un. Unha tía da miña nai tiña un bar en Ourense e eu fíxenme cargo do bar durante dous meses. Logo, cinco cregos que abandonamos no verán, decidimos irmos xuntos a Barcelona para tratar de matricularnos na universidade. Naquela época existía unha especie de selectividade e non nos permitían matricularnos. A única titulación que nos recoñecían era como cregos ou co bacharelato superior. Entón marchamos a Valencia, onde pudemos matricularnos os cinco. Alugamos un piso e eu matriculeime en primeiro de Económicas e tiven de profesor a Ramón Tamames. Eu ía pola mañá a clases nunha “mobilete”. Outro traballaba de mozo de almacén, na carga e descarga dunha empresa. E os outros tres traballaban de barrendeiros con uniforme e gorra de prato. Eu, de empregado do fogar, e facía a comida e a cea. Menos as sabas e as toallas, que levabamos a unha lavandería, encargábame do resto e tendía a roupa no patio de luces, no séptimo piso de nove, onde viviamos. O que me fastidiaba eran os calcetíns porque había que botarlle deterxente un por un para que ablandaran. Normalmente comiamos lentellas, ás que lles facía un refrito que me aprendera a miña nai e o resto facíao con imaxinación. O postre sempre eran laranxas que socializábamos nas fincas das aforas cando saíamos por aí o fin de semana nun Dyane 6 que tiñamos. Sempre digo que roubar para comer non debería ser pecado. Eses pecados deberían perdonarse cun Ave María (risas). Vivimos así un ano. Eu ía de mañá o o resto de tarde. En primeiro de Humanidades sobrábanos o que xa sabíamos. Despois, ao cabo dun ano, catro marchamos para Roma, para a universidade dos dominicos. En Roma licenciámonos co título de Filosofía da universidade dos dominicos. Foi unha experiencia moi interesante porque nós exercíamos a Teoloxía da Liberación.
E vostede segue tendo relación con todos eses compañeiros?
Claro, con todos. Un deles o atopo todos os días para facer tertulia.
Como chegou á dirección da editorial Galaxia?
Cando cheguei a Vigo no ano setenta e cinco montei unha librería nas galerías de Príncipe. A librería tiña trinta e oito metros cadrados. Os libros había que recollelos en Correos todos os días e un día díxome Enrique, que era o que levaba o almacén de Galaxia, que se marchara o director xerente, que traballaba a tempo parcial, e por qué non me presentaba eu para director xerente. Entón falei con Carlos Casares, que era amigo meu porque tamén estivera no seminario. Xaime Isla era o conselleiro delegado, e Paco del Riego era o director de artes gráficas. Os tres complementábanse perfectamente. Galaxia é un grupo extraordinario que soubo conectar coa Xeración Nós. Asumiron que a cultura do país non se apagara. É un grupo dunha xenerosidade extraordinaria. E entrei de director xerente a tempo total.
Como encaixa vostede nese trípode composto por Ramón Piñeiro, Xaime Isla e Francisco del Riego?
Penso que eu encaixei magníficamente ben. Ao morrer Otero Pedrayo, o presidente do consello de administración pasou a ser García Sabel e tiñamos as reunións no seu chalé en Santiago. García Sabell era un home moi culto, un home moi lido e moi viaxado e de moito prestixio. A miña relación con todo eles era moi boa.
Vostede ten o mérito de ser o promotor do Centro Ourensán de Vigo, a alma mater dos Premios da Crítica Galega, da Libraría Ir Indo, da Editorial Ir Indo, da Enciclopedia Galega Universal…, ademais, tamén escribiu algúns libros. Como atopa tempo para facer todo isto?
Eu son un home desorganizado. Son pouco disciplinado. Valoro moito o silencio, escóitome moito a min mesmo. Na aldea non teño televisión. Son imaxinativo, moi imaxinativo. Gústame crear, pero non me gusta vender, aínda que teño a habilidade de vender a nivel institucional. Estiven seis anos en Galaxia onde aprendín o oficio. Logo deixeino e fundei a Editorial Ir Indo. Eu era o presidente do Círculo Ourensán Vigués e entrei no Concello como segundo de Cultura, como xestor cultural, e aos poucos meses, o alcalde Manuel Soto nomeoume xefe de Cultura e Educación, como cargo técnico, non político. Eu dependía do concelleiro Paco Santomé, do que conservo un magnífico recordo, un home traballador, honesto, porque os políticos non son todos iguais. E fundei a editorial Ir Indo, todo ao mesmo tempo. Naquela época, o Círculo Ourensán Vigués foi a sociedade máis activa na cidade de Vigo.
Cal foi o primeiro libro que publicaron?
O primeiro libro foi un diccionario. Sacamos dez mil diccionarios de galego e o repartimos rapidamente por correo. Entón chámame unha persoa dicindo que o diccioinario traía unha páxina en branco. Eu estaba na aldea e non durmín. Cheguei ao almacén, revisei os diccionarios e, efectivamente, traían unha páxina en branco. Entón chamamos ás librarías para que non recolleran os paquetes, para que foran de volta á editorial. Imprimimos a folla que faltaba, cunha coiteliña sacamos a que estaba en branco e que tiña unha cara entintada, pero a outra en branco, e logo cunha coliña pegamos a nova folla unha a unha nos dez mil exemplares, e ninguén se enterou.
De todas as súas achegas á cultura, cal considera máis importante?
A miña aportación máis importante á cultura galega é a Enciclopedia Galega Universal. Porque todas as culturas importantes do mundo, desde a Revolución Francesa, teñen a súa enciclopedia. Porque é a visión do mundo e do universo desde onde se redacta. E a cultura galega non a tiña enciclopedia propia. Tiña a Gran Enciclopedia Gallega, que está en castelán, pero non é universal. Somente ten entradas da nosa cultura redactadas en castelán. Empezamos no noventa e cinco e tardamos dez anos cunha media de máis de trinta persoas. Tardamos moito tempo e chegou internet, e o que inicialmente ía ser un éxito de papel comezou a recuar e tivemos serias dificultades para rematar os dezaseis volumes cun custe de seis millóns de euros da época. Logo a tivémola colgada da nosa páxina web da editorial e plantexámoslle á Xunta de Galicia que a comprara. Durante ese tempo tamén redactamos o diccionario DiGalego. Agora, as dous xa están colgadas na páxina da Xunta de Galicia de xeito gratuito.
Ten unha filla e un fillo. Seguiron as súas pegadas no mundo da cultura?
Non tiveron a sensibilidade, pero eu tampouco os forcei para dirixir o seu futuro. Influín en que foran a estudar a Madrid porque eu vivín na propia carne o que é a gran cidade en períodos de formación, aporta moito máis que a pequena. Nesa época se debe viaxar con poucos medios, coñecer o territorio do mundo. O curioso é que ao chegar a Madrid foron galeguizándose e agora son profundos defensores do noso código de valores.
Como cree que inflúe a cultura na sociedade?
A cultura é aquelo que vai en nós e nos leva, como dicía un coñecido poeta.
Na súa opinión, seguirá existindo o libro en papel?
Estou totalmente convencido. O libro en papel nunca, nunca, desaparecerá. É certo que nalgúns sectores si, como é o caso das enciclopedias, porque a información xa está moito máis completa en internet. A os libros de cociña tamén lles pasa algo parecido. Preguntas en internet, por exemplo, pescada á galega, e sae alí toda a receta. Pero o libro, sobre todo o libro infantil e xuvenil, onde hai debuxos, e o libro de arte… Porque o mundo da informática soamente entra por un sentido e o libro entra polos cinco. Incluso polo olfato.
Que libro levaría a unha illa deserta?
Podía levar o Quixote ou a Biblia.
Ao longo da súa vida tivo o privilexio de coñecer grandes figuras da cultura galega.
Desde García Sabell, Ramón Piñeiro, don Paco Fernández del Riego… Pero eu coñecín sobre todo a unha persoa durante dous anos que foi don Álvaro Cunqueiro. Durante os anos que eu estiven en Galaxia, que estaba na Rúa Reconquista 1, don Álvaro vivía na Rúa Marqués de Valladares. Desde Galaxia, Enrique, o encargado do almacén de Galaxia, cubríalle o seu apartado de Correos, que tiña moita vida porque enviábanlle cousas das editoriais, dos lectores… Enrique ía todos os días e leváballe o correo a casa. Don Álvaro era un autor de Galaxia e íntimo amigo de don Paco. Cunqueiro era de Mondoñedo e don Paco del Riego de Lourenzá, alí ao lado. Eu ía todas as semanas a velo e sabía que don Álvaro estaba para escriir outra novela que ía titular “A taberna de Galiana”. Don Álvaro, que tal vai a novela?, preguntáballe. Estouna acabando, estouna acabando, dicía. E de que vai, don Álvaro? Trata dunha taberna que está no medio do camiño, respondía. Tiña a novela na cabeza, pero non a empezara a escribir. Era unha época na que estaba un poco baixo e eu propuxen facerlle unha homenaxe para levantarlle o ánimo. Ademais, Galaxia sacou o primeiro tomo da súa obra que incluía todo o escrito incluíndo poesía e teatro. A súa homenaxe, en Samil, estaba chea de xente e foi alí onde pronunciou aquela frase: “Mil primaveras máis para a cultura galega”.
Vostede xa forma parte da historia da cultura galega. Agora, cales son os seus proxectos de futuro? Que lle queda por facer?
Primeiro, eu quero que os Premios da Crítica Galicia, que este ano celebramos a 46ª edición, teñan continuidade. E quero, tamén, cambiar o nome da Fundación Padroso pola de Fundación Bieito Ledo. E quero convertir a miña casa, coa finca e o carballo centenario de Padroso, que pasarán ao patrimonio da fundación, nunha pousada para os pelegríns que pasan por alí. E quero, antes de durmir fora da casa, poñer en funcionamento a Fundación Bieito Ledo, cos meus libros, cadros, escritos, manuscritos…, para alimentar as almas dos pelegríns que poderán ir alí a pernoctar ou a escoitar o silencio. Porque a Fundación Bieito Ledo terá por título “Escoitar o silencio”.
